Trends en ontwikkelingen
Alliander heeft met haar energienetten en activiteiten een grote maatschappelijke impact. In die zin hebben wij goed in te spelen op wereldwijde en nationale ontwikkelingen. Het is voor ons van groot belang te begrijpen welke factoren invloed hebben op ons werk, zowel op de korte als langere termijn, zodat wij hier op kunnen anticiperen en zo nodig onze strategie kunnen aanscherpen.
Wereldwijde invloeden op de samenleving en het energiesysteem
De energietransitie in Nederland staat niet op zichzelf, maar vindt plaats in een context van mondiale trends en ontwikkelingen. Ze grijpen diep in op de maatschappij, de energietransitie en het energiesysteem dat zich ontvouwt. We zetten de belangrijke mondiale trends en maatschappelijke ontwikkelingen die voor ons impactvol zijn op een rij:
Internationale samenwerking wordt steeds minder stabiel en steeds regionaler. Hierdoor zetten de EU en haar lidstaten in op meer onafhankelijkheid en soevereiniteit, onder meer op het gebied van de energievoorziening en grondstoffen.
Energieprijzen stijgen waardoor de concurrentiepositie van de energie-intensieve industrie wordt benadeeld. Dit vraagt om duidelijke keuzes voor de vraag welke energie-intensieve basisindustrie in het klimaatneutrale eindbeeld past.
Toenemende kosten in brede zin door economische ontwikkelingen en stijgende energieprijzen in het bijzonder zetten de betaalbaarheid van de energierekening van huishoudens onder druk. Dit vergroot ook de groep huishoudens die geen aandacht en financiële ruimte hebben voor investeringen in de verduurzaming van hun woning.
Er is sprake van kwetsbare afhankelijkheden in internationale bevoorradingsketens. Verstoringen hebben direct impact en leiden tot meer regionalisering van productie, waardoor bedrijven meer lokaal moeten inkopen en gelijktijdig de toestroom van de benodigde materialen moeten borgen. De groeiende mondiale grondstofschaarste in de energieketen zal de kwetsbaarheid naar verwachting verder vergroten.
De maatschappij elektrificeert en hernieuwbare energiebronnen nemen toe. Hierdoor groeit de noodzaak van flexibiliteit in het energiesysteem, waardoor we slimmer met het energie-aanbodprofiel om moeten gaan om het systeem in balans te houden.
Hoge energieprijzen hebben tot extra elektrificatie geleid bij consumenten en bedrijven. Het toont aan hoe gevoelig consumentengedrag en gedrag van bedrijven is voor prijsprikkels en subsidies.
Urbanisatie en de verdichting van steden neemt toe. De daaruit voortvloeiende strijd om ruimte bemoeilijkt en vertraagt de aanleg van infrastructuur en de overstap naar groene verwarmingsopties in stedelijke gebieden.
De adoptie van technologieën zoals AI is slechts een kwestie van tijd. Toepassing van deze technologieën leidt tot nieuwe werkmethoden, verdere optimalisatie en nieuwe samenwerkingsvormen.
Congestieproblematiek gaat een nieuwe fase in
De toegang tot het elektriciteitsnet is in 2023 verder onder druk komen te staan als gevolg van zeer sterke elektrificatie. In oktober maakte hoogspanningsnetbeheerder Tennet de uitkomsten van het congestiemanagementonderzoek bekend voor de Flevopolder, Gelderland, Utrecht en de Rotterdamse Haven. Uit het onderzoek kwam naar voren dat er niet genoeg vermogen is om klanten op de wachtlijst te helpen. Ook kondigde Tennet aan dat in Noord-Holland, Overijssel en het zuidwestelijke deel van Groningen geen ruimte meer is voor nieuwe bedrijven en instellingen of voor organisaties die willen uitbreiden. Ook voor Friesland geldt dat de grenzen van de beschikbare capaciteit snel in zicht komen.
Zeer sterke elektrificatie bij consumenten en bedrijven
De energietransitie zorgt voor een enorme transformatie van het energiesysteem, waarbij we steeds meer elektriciteit opwekken én gebruiken. Het aantal nieuw geïnstalleerde warmtepompen groeide in 2023 naar 170.000, een stijging van 60% ten opzichte van 2022. Dit aantal stijgt vanaf 2026 mogelijk door naar 240.000 tot 300.000 per jaar, mede doordat dan de hybride warmtepomp verplicht wordt bij vervanging van de cv-ketel. Inmiddels staan er 500.000 laadpalen in Nederland. Dit aantal groeit naar verwachting door naar 2 miljoen in 2030, wat neerkomt op honderden nieuwe laadpalen per dag. Verder stappen bedrijven massaal van het aardgas af en vragen ze om een (zwaardere) aansluiting op het elektriciteitsnet. Bij bedrijven is sprake van een significante versnelling, waarbij onze 1.800 grootste klanten zelf aangeven 50% meer te willen elektrificeren ten opzichte van hun plannen twee jaar geleden.
Overzicht van regionale transportschaarste
Schaarste op het net bij de afname van elektriciteit
Schaarste op het net bij het terugleveren van elektriciteit
Bij de Nederlandse netbeheerders lag eind 2023 voor ruim 105 gigawatt (GW) aan aanvragen voor verzwaringen of nieuwe aansluitingen voor elektriciteitsafname. Dat is vergelijkbaar met ruim 150 keer het elektriciteitsvermogen van Amsterdam. Het gaat hier bijvoorbeeld om aanvragen voor grootschalige batterijen (75 GW) en industrie, bedrijven, datacenters, waterstoffabrieken en nieuwe woonwijken. Ter vergelijking, de huidige piekvraag van alle bedrijven en consumenten in heel Nederland is circa 20 gigawatt.
Tegelijk zijn ook warmte en gassen onderdeel van het energiesysteem van de toekomst. De juiste mix aan energiedragers met navenante infrastructuren is van groot belang om betaalbaarheid, maakbaarheid en betrouwbaarheid te waarborgen. Complicerend hierbij is dat er op grote schaal vooralsnog geen duurzame gassen beschikbaar zijn en er daardoor ook elektrificatie plaatsvindt op plekken waar collectieve warmteoplossingen of duurzame gassen een beter alternatief vormen voor fossiele brandstoffen. Dit legt extra druk op de uitbreiding en verzwaring van elektriciteitsnetten en hierdoor neemt het risico op desinvesteringen en inefficiënte inzet van arbeidskrachten en middelen toe. Intensieve samenwerking met partners rondom ruimtelijke planning en timing zijn daarom van essentieel belang.
Congestie is het nieuwe normaal
Het steeds hogere tempo waarin bedrijven extra transportcapaciteit vragen overstijgt de snelheid waarmee netbeheerders het elektriciteitsnet kunnen uitbreiden. De miljardeninvesteringen en aanvullende maatregelen zijn helaas niet toereikend. Dit betekent dat aansluittermijnen verder oplopen. Waar langere aansluittermijnen al langer spelen voor bedrijven, raakt de schaarste nu ook steeds vaker consumenten. Dit betekent ook dat een grotere vraag naar elektriciteit voor bijvoorbeeld nieuwbouw of verduurzaming van bestaande bouw niet zonder meer past op het elektriciteitsnet. Congestie houdt naar verwachting nog jaren aan.
Tekorten zijn chronisch, focus op bestaande technici en middelen
In de systeemverandering naar een duurzame toekomst is sprake van structurele schaarste. Er zijn te weinig technici om het werk uit te voeren en het ontbreekt aan voldoende ruimte voor de benodigde transformatorhuisjes en elektriciteitsstations. Ook het aanbod aan materialen, zoals kabels, leidingen en transformatoren, is onvoldoende op het juiste moment beschikbaar om al het werk uit te voeren.
Tekort aan personeel
Door de vergrijzing en de groeiende vraag naar vakmensen is er een blijvend personeelstekort in de techniek-, bouw- en energiesector, en met name voor technische en IT-functies. De arbeidsvraag wordt aangewakkerd door uitbreidingsinvesteringen. De vraag naar arbeid blijft groeien door de woningbouw- en klimaatopgaven. Op basis van de netto-intensivering in het regeerakkoord is berekend wat dit betekent voor de extra vraag naar arbeid. Er zijn op dit moment circa 60.000 onvervulde vacatures in de technische sectoren en tot en met 2030 neemt de krapte nauwelijks af. In de gehele energiesector zijn de komende jaren nog duizenden extra technici en IT'ers nodig, waarbij we voor 2024 het doel hebben om tenminste 1.400 IT'ers en technici te werven. Door vergrijzing stroomt er bijvoorbeeld veel ervaring uit en de instroom van nieuwe, onervaren collega’s is onvoldoende. Zonder maatregelen dreigt de energietransitie vast te lopen.
Onvoldoende ruimte
In Nederland is ruimte schaars, zowel in de stad als in het landelijk gebied. Met de versnelling van de verduurzaming is er meer ruimte nodig om de benodigde infrastructuur in te kunnen passen in de publieke ruimte. Die ruimte moeten we als maatschappij creëren. Daarbij moeten we aan de mensen die een onderstation of een middenspanningsruimte 'in de achtertuin' krijgen beter uitleggen waarom deze maatregelen nodig zijn en wat de impact is als we het niet doen.
Gebrek aan materialen
De afgelopen jaren hebben geopolitieke ontwikkelingen geleid tot interrupties van internationale toeleverketens. De toegang tot mondiale markten vermindert, wat de beschikbaarheid van grondstoffen onder druk zet. Door grondstofschaarste, lockdowns en opgelegde sancties is het moeilijker om aan voldoende kabels, meters en transformatoren te komen. Ook het transport ervan is complexer geworden en veel productielijnen zitten momenteel aan hun maximale capaciteit.
Verder is de verwachting dat op de lange termijn de wereldvoorraden van bepaalde grondstoffen een belemmering vormen voor het realiseren van de wereldwijde klimaatdoelstellingen. Door de energietransitie stijgt de vraag naar zulke grondstoffen flink. Het huidige aanbod stijgt echter niet snel genoeg mee. We houden rekening met langere levertijden en prijsstijgingen voor grondstoffen die in de keten nodig zijn voor het maken van kabels en installaties. Denk bijvoorbeeld aan iridium, lithium, zeldzame metalen en kobalt, maar ook voor koper en mogelijk aluminium.
Veranderende opvattingen van burgers en publieke opinie
In de samenleving zien we diverse veranderingen in de opvattingen van burgers en in de publieke opinie, die invloed hebben op de taak die we te doen hebben en het werk dat we doen.
Vertrouwen in instituties daalt door diverse crises (tekort woningen, bestaanszekerheid, asielinstroom- en opvang, toeslagenaffaire, herstel mijnbouwschade Groningen et cetera). Deze ontwikkeling heeft in 2023 geleid tot verkiezingswinst voor BBB in de Provinciale Statenverkiezingen en PVV en Nieuw Sociaal Contract in de Tweede Kamerverkiezingen.
We zien een toename en verharding in de maatschappij. Onrust en het onbegrip slaan in sommige gevallen om in haat en agressie, ook tegen mensen die in dienst van de samenleving werken. Bijna 1 op de 5 Nederlanders vindt dat de overheid zo slecht functioneert dat het “hele systeem” het beste maar omvergeworpen kan worden, en 1 op de 20 vindt geweld daartoe ook acceptabel. Afgelopen jaar is een manifest tegen agressie en geweld opgesteld om agressie en geweld een halt toe te roepen.
Individuele zaken worden via (social) media uitgemeten en worden dan gezien als norm. De algoritmes achter sociale media leiden tot snellere propagatie van berichten die sensationeel, radicaal of emotioneel zijn.
Wat doet Alliander met deze trends en ontwikkelingen?
De trends, ontwikkelingen en vraagstukken in de wereld hebben afgelopen jaar geleid tot een herijking van onze strategie. Onze strategie beschrijft hoe we als bedrijf omgaan met de uitdagingen in het veranderende energiesysteem. De huidige versnelling zorgt ervoor dat de druk op de organisatie toeneemt en dat aansluittermijnen oplopen. Daarom zetten we met de herijkte strategie van Alliander in op een meersporenaanpak.