Opinie van het stakeholderpanel

Beste lezer van het verslag,

Het is inmiddels een goed gebruik dat Alliander een stakeholderpanel voor het jaarverslag organiseert. In dit panel geven we als representanten van de buitenwereld feedback op het concept jaarverslag. We zijn blij dat Alliander het belangrijk vindt om stakeholders in een vroeg stadium mee te laten lezen en vanuit hun expertise en achtergronden een waardevolle bijdrage te laten leveren aan de totstandkoming van het verslag. We gaan ervan uit dat de organisatie erin slaagt om hiermee het succesvolle verslag nog beter aan te laten sluiten op de wensen en behoeften van stakeholders en de maatschappij in het algemeen. 

Beschouwing op de rol van Alliander in de energietransitie

Tijdens ons gesprek hebben we een uitgebreide introductie gehad op de complexe uitdagingen in de verduurzaming van Nederland. Het huidige energienet is een grote beperkende factor, met daarbij een verstoorde supplychain, economische krimp, gebrek aan ruimte en vakmensen en een nieuw politiek landschap. Het weersafhankelijke energiesysteem wordt decentraler: met elk huis als energiecentrale. We zien een vlucht richting elektrificatie, mede gedreven door de opgestuwde gasprijzen sinds de start van de oorlog in Oekraïne. Het beeld dat één op de drie straten in Nederland open moet is veelzeggend en als stakeholderpanel klapperen onze oren van de operationele opgaven waarvoor Alliander zich gesteld ziet. We snappen dat niet alles tegelijk kan en dat dit vraagt om harde keuzes. We hebben hier met elkaar uitgebreid op gereflecteerd. Als panel hebben we helaas geen pasklare oplossingen. Maar we raden de organisatie wel aan om te blijven kijken naar de vraag waar energie toe dient. Dit betekent niet dat we de omvang van het energieverbruik ter discussie stellen. Maar we zien wel dat er – wellicht onterecht - druk op netbeheerders wordt uitgeoefend om de energietransitie voor elkaar te krijgen voor de wereld zoals die nu is. Als samenleving moeten we meer nadenken in wat voor een wereld we willen leven en wat de rol van energie daarin is. Zijn de veranderingen die we willen ook veranderingen die móéten? Door energiebewustzijn te vergroten en de vanzelfsprekendheid van onze behoeften te doorbreken, ontstaat mogelijk ruimte voor slimme ideeën en scenario’s die binnen de gegeven context en beperkingen wél mogelijk zijn. Daarbij aangetekend: creativiteit mag geen vertragende werking hebben. Daar ligt in onze optiek een gedeelde verantwoordelijkheid voor netbeheerders, overheden, partners en klanten. We moeten het samen doen en we moeten het eerlijk doen. Het zou mooi zijn als ook voor dat onderdeel van het vraagstuk ruimte is in het verslag.

Betaalbaarheid van en toegang tot energie

Een tweede kwestie waar wij over spraken in de context van het concept jaarverslag, is de betaalbaarheid van energie en de energietransitie. Een deel van de kosten van de energietransitie belandt op de energierekening. Maar wat zijn de maatschappelijke kosten als we de transitie niet doorzetten? Hoe verrekenen we milieukosten, zoals CO₂-uitstoot? We moeten een economisch realistische prijs voor energie betalen, meer dan een aantal jaren geleden. Maar wat betekent dat voor huishoudens die moeite hebben om rond te komen? Het Rijk heeft het afgelopen jaar met ondersteuning van een prijsplafond de ergste scenario’s voorkomen. Desondanks is er een steeds grotere groep met middeninkomens die risico loopt op energiearmoede, soms ook omdat zij de weg naar ondersteuning moeilijker weten te vinden en moeilijker te bereiken zijn. Alliander is niet alleen netbeheerder, maar ook een grote werkgever. We roepen Alliander op om in de transitie ook te groeien in sociaal werkgeverschap en daarover te rapporteren. Medewerkers zitten soms in dezelfde situatie als klanten. De wereld intern weerspiegelt de wereld extern.

Arbeidsmarkt

Er zijn de komende jaren in diverse sectoren miljoenen arbeidskrachten en vakmensen nodig. Ook in techniek. Alliander werkt al jarenlang intensief aan het op peil houden van het eigen medewerkersbestand en het vergroten van de arbeidsproductiviteit. Daar is innovatie voor nodig en daarmee ook technische skills. Een meer dwingende route naar techniek helpt alle sectoren, maar hoe verhoudt zich dat tot de vrijheid om zelf te kiezen waar je jezelf in wilt ontplooien? En ook hier: hoe verhoudt het zich tot hoe wij wensen te leven met elkaar? Mensen kiezen vaak hun vak op basis van de waarden waar zij voor staan en wat er voor hen toe doet. Techniek is geen doel op zich, maar een middel om iets anders van waarde te bereiken. Wat levert een nieuw energienetwerk op? Als je techniek niet leuk vindt, kies je daar niet zo snel voor. Maar een verandering van perspectief kan mogelijk meer mensen aanspreken. Daarbij helpt het niet dat de spelers in de energiesector versnipperd opereren in dezelfde markt. Verder kunnen we ons voorstellen dat circulaire arbeidsmigratie, waarbij mensen een aantal jaren in Nederland werken en dan teruggaan naar het land van herkomst, zowel bij ons als in het eigen land een positief effect heeft. Net als het scholen en opleiden in het buitenland en verdergaande interdisciplinaire samenwerking om creativiteit aan te wakkeren. Maar is dat wel een taak voor Alliander? Nieuwe wegen zoeken mag ook hier geen vertragend effect hebben op het blijven doorbouwen van infra. Niet voor niets heeft het jaarverslag als thema ‘Werk in uitvoering’.

De dilemma's van Alliander

Net als vorig jaar hebben we als stakeholderpanel stilgestaan bij de dilemma’s in het jaarverslag van Alliander. Wij herkennen en onderschrijven de besproken thema’s, die eens te meer duidelijk maken welke lastige rol Alliander te vertolken heeft en de beperkte invloed in het gereguleerde domein. Dat neemt niet weg dat het in sommige gevallen beknopter of concreter kan. Zo blijft in het dilemma over waarden onduidelijk waar de spanning nu precies zit. En gaat het niet eerder om collectieve versus individuele belangen: een centraal probleem van alle duurzaamheidstransities. Het dilemma over de grenzen van de planeet is belangrijk maar is eerder een zorg dan een dilemma. Het zit ook niet direct in de cirkel van invloed van Alliander. In het dilemma over betaalbaarheid mag nadrukkelijker genoemd worden dat de houding van Alliander bij betalingsproblemen is om sociaal op te treden. Het dilemma over gebiedsgericht of vraaggericht is wat ons betreft geen dilemma. Beide kunnen en moeten naast elkaar bestaan. Is dat nog een dilemma? Een dilemma over arbeidsmarktproblematiek – dwingend opleiden, arbeidsmigratie in het licht van het huidige publieke sentiment – zou nog prima in het overzicht passen. We raden Alliander aan om de uitwerking van de dilemma’s nog meer voor zich te laten spreken.

Overige aanbevelingen van het panel

Het jaarverslag als communicatiemiddel

Hoewel het verslag korter mag, leest de tekst over het algemeen prettig en vlot. Het is voor het panel echter niet duidelijk voor wie het jaarverslag wordt geschreven. We raden aan om het verslag aansprekender te maken door te proberen de omvang aanzienlijk te reduceren. Bovendien mag het verslag meer in lijn met andere communicatiemiddelen die Alliander uitgeeft: visueel, snappy, attractief.

Energiesysteem versus energieinfrastructuur

De ambities van Alliander liggen, zo lezen wij, in veel gevallen op het totale energiesysteem. Daarmee spreekt de organisatie ambities uit die zij niet geheel waar kan maken. Treed op als ‘trusted advisor’ in plaats van bepaler of beslisser.

Aandacht voor social impact als werkgever

In het conceptverslag is duidelijke aandacht voor de externe maatschappelijke impact van Alliander als werkgever, maar minder van het sociaal werkgeverschap intern in de organisatie. Als er impactanalyses van zijn, zouden we die zeker nadrukkelijker onder de aandacht brengen.

Betekenis van materialiteit en impact

De beschouwing op materialiteit en de impactanalyses zijn interessant en een waardevolle toevoeging aan het verslag. Het blijft echter zoeken wat de betekenis van deze onderdelen in het verslag is en welke invloed materialiteit en impact hebben op het strategische proces.

Tot slot

Alliander behaalt een hoog niveau van verslaglegging. De winst van de Sijthoff-prijs van het Financieel Dagblad en de Kristalprijs in 2023 met het verslag over 2022 bevestigen dat. We hopen dat onze bijdrage een impuls is om de hoge mate van transparantie vast te houden. Graag willen wij Alliander danken voor de opstelling richting stakeholders, de mogelijkheid inhoudelijk feedback te geven op de conceptversie van het jaarverslag en het inhoudelijke gesprek met het bestuur.

Namens het stakeholderpanel,

Stephanie Bauchant – beleidsadviseur schuldhulpverlening | gemeente Amsterdam
Samira Ibrahim – onderzoeker klimaatrisico’s en -adaptatie | Planbureau voor de leefomgeving en freelancer voor Centrum voor Energiebewustzijn
Harold Lever – voorzitter vakgroep ondergrondse netwerken | Bouwend Nederland
Dick Ligthart – directeur green, social & sustainability bonds | ABN AMRO
Erik Jansen – lector sociale duurzame praktijken | Hogeschool Arnhem en Nijmegen

Over het stakeholderpanel

Het stakeholderpanel voor het jaarverslag maakt onderdeel uit van onze structurele stakeholderdialoog. Wij hebben in december een conceptversie van het jaarverslag 2023 gedeeld met de panelleden. Deze is besproken tijdens een bijeenkomst op 21 december 2023. Hierbij waren ook CFO Walter Bien en COO Marlies Visser aanwezig. De feedback is gebruikt om dit verslag te verbeteren en wordt gebruikt voor verdere ontwikkeling. Het stakeholderpanel is onafhankelijk. Ook meepraten over het jaarverslag of thema's waar Alliander mee bezig is? We staan open voor dialoog en organiseren ook geregeld rondetafelsessies met onze stakeholders. Neem contact met ons op via communicatie@alliander.com.

Reactie van de Raad van Bestuur

De RvB dankt het Stakeholderpanel voor de analyse en alle reflecties op onze uitdagingen. We nemen de adviezen van de panelleden op het concept jaarverslag ter harte. We hebben ze beoordeeld en ernaar gestreefd om zo veel mogelijk van de adviezen mee te nemen in de definitieve versie van ons jaarverslag.

Energievraag 

Het panel roept ons op om meer stil te staan bij ‘waar de energievraag toe dient’ en meer te beschouwen in wat voor wereld we leven en wat wenselijk is. Dit nemen wij ter harte. In ons hoofdstuk ‘Onze impact op de maatschappij’ besteden we hier aandacht aan. De congestie op het energienet maakt dit debat ook steeds relevanter. We schrijven in het hoofdstuk ‘Ons netwerk’ ook over nieuwe aansluitnomen, energieplanologie en de opkomst van maatschappelijk prioriteren. Oftewel, als niet alles meer kan, wat gaat dan voor? Deze vraag is onvermijdelijk, waarbij onze rol zich beperkt tot het in beeld brengen van de consequenties van keuzes. Het is aan de democratisch gekozen overheden om de maatschappelijke koers te bepalen. U wijst in dit kader ook op het belang van ’energiebewustzijn’. Met onze pijler ‘vraag reduceren’, te lezen in het hoofdstuk ‘Onze strategie’ onderstrepen dat we vaker met iedereen in de keten kunnen onderzoeken hoe we vraag naar transportcapaciteit kunnen verminderen. We hebben een paragraaf toegevoegd met de acties die we hierop in 2023 hebben ondernomen.

Sociaal ondernemerschap

Mooi dat u Alliander oproept tot meer sociaal ondernemerschap, tegen de achtergrond van stijgende energietarieven enerzijds en dreigende energiearmoede en de ontwikkeling van steeds meer ‘werkende armen’ anderzijds. In het hoofdstuk ‘Kredietwaardige onderneming’ gaan we in op de spanning tussen oplopende investeringen door de energietransitie en het verouderde reguleringskader voor tariefbepaling; onze kosten krijgen we op termijn niet geheel meer gedekt. Hier dient inderdaad de maatschappelijke zorg van energiearmoede ook benoemd te worden en hebben dat aangepast. We zullen de link leggen met het rijksbeleid ter voorkoming van afsluitingen wat wij van harte ondersteunen. Daarnaast verwijzen we naar onze pilots in de gemeente Amsterdam en straks ook Arnhem waarbij onze energiedata wordt ingezet om risicogroepen tijdig te helpen. U wijst er tot slot terecht op dat Alliander ook een verantwoordelijkheid heeft naar eigen medewerkers. Wij nemen deze concrete suggestie mee naar ons volgende verslag.

Arbeidskrachten

Uw oproep om het vraagstuk op het tekort aan arbeidskrachten op te nemen als dilemma hebben we niet overgenomen, aangezien het naar ons inzien geen echt dilemma is. We zullen alle vormen nodig hebben om het aanbod aan technisch personeel te vergroten, de ruimte hiervoor hangt sterk af van politieke keuzes.

Impact en strategie

U geeft ook aan dat we duidelijker kunnen zijn in welke mate de impact en materialiteit onze strategie beïnvloeden. In het hoofdstuk ‘Onze impact op de maatschappij’ geven we aan dat we werken aan het ‘sturen op impact’. Hiervoor werken we in de sector samen met andere netbeheerders. We zullen hier in het verslag over 2024 uitgebreider over rapporteren.

Jaarverslag als communicatiemiddel

Tot slot, dank voor uw oproep om het jaarverslag meer in te zetten als communicatiemiddel. We zien het als compliment dat u deze potentie ziet in ons jaarverslag en hoe we dat ontsluiten. Tegelijk zijn we ook gebonden aan de officiële rapportagerichtlijnen en bijbehorende codes. We zeggen toe te zien hoe we, vooral via onze online versie, de toegankelijkheid in tekst en graphics nog verder kunnen verbeteren.